Rượu ngô Bắc Hà (hay rượu ngô Bản Phố) từ lâu đã trở thành một danh tửu trứ danh của vùng cao nguyên trắng Bắc Hà, Lào Cai. Loại rượu được chưng cất từ những hạt ngô vàng cùng men lá truyền thống này không chỉ hấp dẫn bởi hương vị cay nồng đặc trưng mà còn chứa đựng những câu chuyện văn hóa đầy thú vị phía sau mỗi chén rượu. Đó là những câu chuyện thú vị nào thì cùng Đặc sản Tây Bắc tìm hiểu ngay bài viết dưới này bạn nhé!
Nguồn gốc và lịch sử của rượu ngô Bắc Hà
Rượu ngô Bắc Hà là đặc sản truyền thống của người H’Mông và Dao ở xã Bản Phố, huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai . Không ai rõ chính xác rượu ngô xuất hiện từ khi nào, chỉ biết rằng nghề nấu rượu ngô đã gắn bó mật thiết với cuộc sống người dân Bản Phố qua nhiều thế hệ, ít nhất trên một trăm năm nay. Tương truyền, từ thuở khai hoang lập bản ở cao nguyên Bắc Hà, tổ tiên người H’Mông đã sáng tạo ra thứ rượu quý từ hạt ngô như một cách lưu giữ tinh hoa lương thực của vùng đất này.
Trải qua thời gian, từng thế hệ người dân nơi đây vẫn kiên trì giữ nghề và xem việc nấu rượu ngô như một phần bản sắc văn hóa dân tộc để lại cho con cháu. Nhờ đó, danh tiếng rượu ngô Bản Phố dần lan tỏa khắp nơi: từ thức uống quen thuộc trong bản làng nay đã trở thành đặc sản mà du khách miền xuôi nhất định phải thử khi đến Tây Bắc.
Ngay từ thời Pháp thuộc, chợ phiên Bắc Hà đã là nơi giao thương nhộn nhịp, rượu ngô khi ấy chủ yếu được nấu phục vụ sinh hoạt trong cộng đồng và để mời khách quý. Về sau, cùng với rượu táo mèo và rượu San Lùng, rượu ngô Bắc Hà được xếp vào hàng những loại rượu nổi tiếng nhất của Lào Cai. Năm tháng trôi qua, rượu ngô vẫn hiện diện trong đời sống người bản địa, trở thành một thương hiệu mang tầm văn hóa vùng cao.
Ngày nay, du khách ghé thăm dinh thự cổ Hoàng A Tưởng ở Bắc Hà còn được tận mắt chứng kiến cách nấu rượu ngô truyền thống được tái hiện, như một cách để tìm hiểu về lịch sử hình thành loại rượu độc đáo này . Có thể nói, mỗi chén rượu ngô Bắc Hà đều ẩn chứa chiều sâu lịch sử và niềm tự hào của biết bao thế hệ người vùng cao nơi đây.
Đặc điểm và hương vị độc đáo
Rượu ngô Bắc Hà có gì đặc biệt so với những loại rượu khác? Câu trả lời nằm ở nguyên liệu và phương pháp chế biến truyền thống đã tạo nên hương vị có một không hai. Rượu được nấu hoàn toàn từ hai thành phần chính là ngô vàng địa phương và men làm từ hạt cây Hồng Mi. Giống ngô bản địa Bắc Hà được trồng trên các triền núi đá cao, hấp thụ tinh hoa của đất trời suốt 6-7 tháng mới cho thu hoạch nên hạt rất chắc, ngọt và thơm khác biệt hẳn so với ngô trồng ở thung lũng.
Sau khi thu hoạch, ngô được phơi khô nguyên bắp rồi treo trên gác bếp để bảo quản, chờ đến lúc mang ra ủ rượu. Nước dùng nấu rượu phải là nước suối mát lành chảy ra từ núi đá – tiêu biểu là nguồn nước Hang Dế ở Bản Phố – giúp rượu có vị tinh khiết riêng có của vùng cao. Người dân địa phương vẫn lưu truyền rằng “dùng nước khác thì rượu khác ngay”, đủ thấy tầm quan trọng của nguồn nước tạo nên hương vị rượu.
Men rượu làm từ cây Hồng Mi (người Mông gọi là cây “pa”) chính là “linh hồn” của rượu ngô Bắc Hà . Hồng Mi thực chất là một loại cây thảo mộc cùng họ với kê, được trồng xen giữa nương ngô, đến khoảng tháng 9-10 thì thu hoạch bông đem phơi khô. Hạt Hồng Mi nhỏ li ti màu đen được giã nhuyễn thành bột mịn, trộn với nước và rượu đầu rồi nặn thành bánh men lá tự nhiên.
Những bánh men lên men từ Hồng Mi này được phơi nơi thoáng gió cho đến khi khô trắng, có mùi thơm đặc trưng thì đem ủ cùng ngô đã nấu chín. Chính loại men lá gia truyền hoàn toàn tự nhiên, không hề dùng men hóa học này đã tạo nên hương vị riêng và độ êm khác biệt cho rượu ngô Bản Phố.
